GÜNDEM
Geçtiğimiz hafta bir yazı hazırladık "Dilimizden yalnızca Farsça kelimeleri çıkarsak ne olurdu?" bu yazı hayli ilgi gördü.
Çokça mail ve telefon aldım. Bazıları kelimelerin ihtilafına dairdi.
Seçtiğimiz kelimelerde hatalar vardı ise onları düzeltmeye çalıştık.
Esasen amacımız Türkçenin yaşayan bir medeniyet dili olduğunu göstermekti.
Bu dosyanın benzerlerini Türkçenin beslendiği Arapça, Latince ve Ermenice gibi diğer ana unsur dillerde de göstereceğiz.
Kimsenin Türkçeyi tahakkümü altına almaya ve kısırlaştırmaya hakkı yok. Bir kelime gündelik hayatımıza girmiş ve kullanılıyorsa, o kelime artık bizimdir.
Arapça, belki de Türkçenin bel kemiği olan lisanlardan. Son dönemlerdeki gergin ortam nedeniyle Arapça kelimelere dahi tahammülün kalmamış olması son derece üzüntü verici bir durum.
Oysaki her lisan Allah'ın ayetlerindendir. Türkçenin kapsayıcılığı aslında onu meydana getiren insanların hoşgörü ve medeniyetinin gücünü gösteriyor.
Bu kelimeleri göstermekteki kasıt, Türkçenin gücünü gösteriyor.
Mevcut sosyolojik durum ve siyasi bagajlarına göre ideolojik sapmalar yapan kimsenin Türkçeyi Orta Asya bozkırlarının ölü kelimelerine mahkûm etme hakkı yoktur.
(Ömer Seyfettin merhumun belki de
en sevdiğim cümlelerinden birisidir.)
Elbette şunu belirtelim kelimeler tamamen bendeniz müellifin tercihine göre seçilmiştir, yerim sınırlı olduğu için sadece "ya bu da mı Arapça imiş" diyeceğimiz kelimeleri seçmeye özen gösterdim.
Alfabetik gitmeye gayret edeceğim.
A harfi
Akıbet, aşiret, azamet, asker, asıl, asker, âşık, ayar, adalet, ahlak, acil, aile, akrep, ameliyat, ayıp, aziz…
B harfi
Balgam, basit, bedel, beyit, bakkal, belediye, berrak, beyaz, buhran, belde…
A ve B kelimelerindeki harflerden kelime seçerken yukarıda da dediğim gibi ölçüyü gündelik hayat olarak aldık.
İlmi ve edebi kelimelere girdiğimizde iş giderek değişmektedir. Böyle bir teşebbüs hem haddim olamaz hem de benim cürmümü hayli aşar.
C harfi
Cahil, cumhur(iyet), cennet, cehennem, cereyan, cilve, cinayet, coğrafya, cami, cellat, cemiyet, cenaze, cümle, cazip…
D harfi
Dakika, dal, dava, ders, devir, diyet, devlet, din, dolap, defter, devam, dua, diyar, düstur…
E harfi
Ecel, eser, emanet, ecza, edebiyat, esir, esaret, ezan, ezeli, ebeveyn, ecdat, emir, enfes, evveli evrak…
F harfi
Farz, fetret, fetva, fıstık, fitil, firavun, facia, fayda, fecir, fakir, facia, fikir, fatih…
G harfi
Gafil, gam, gurbet, garaz, gurur, garabet, gaye, gıpta…
H harfi
Haber, hadis, hacet, hak, hakaret, hakem, hareket, harp, haset, hata, hazine, hedef, heykel, hikâye, hizmet, hukuk, hüzün…
I harfi
Ispanak, ısrar, ırk, ıslah…
Doğrusu "I" harfi zorlandığım bir harf oldu. Edebiyat sahasında çokça kelime olsa da gündelik hayatta bulmakta zorlandım.
İ Harfi
İbadet, ibret, iddia, ifade, iftira, ihtimal, ihya, ilim, imkân, inat, inkar, intihar, ishal, istiklal, ittifak, itiraf…
"İ" harfi bu anlamda en bereketli harflerden diyebiliriz. İ harfi ile başlayan Arapça kelimeler yerine Türkçe kelime bulmak daha zor neredeyse.
K harfi
Kabile, kebap, kabiliyet, kabul, kader, kafes, kafile, kâfir, kalp, kâinat, karar, kanun, kasıt, katil, kıymet, kısmet, kibir, kibrit, kitap…
L harfi
Lazım, levha, lezzet, lanet, lehçe, limon, lokma, lisan, lüzum, leyla…
M harfi
Maalesef, maden, mağara, mahalle, mağlup, mahkûm, makale, masraf, mecbur, meclis, medeni, mekân, merhaba, merkez, mesela…
N harfi
Nadir, nakit, nasihat, nefis, niyet, nikâh, nokta, nar, nefes, nöbet, nur, nabız, nasip…
P harfi
Pantolon, pijama
"P" harfi yine tıkandığımız kelimelerden birisi oldu.
R harfi
Rab, rağbet, rahat, rahmet, rakam, resim, ruh, rüşvet, ribat, Rum, rivayet…
S harfi
Saat, sabah, sabır, sabun, saniye, satır, sadaka, saffet, saltanat, sadık, sakin, sebep, secde, selam, seyahat, sınıf, sır…
Ş harfi
Şair, şükran, şark, şart, şekil, şeref, şeytan, şifa, şüphe, şurup, şehvet, şurup, şahit, şeyh…
T harfi
Taarruz, taassup, tabi, takip, tabut, takvim, tapu, tebessüm, tebeşir, tesadüf, terbiye, teslim…
O-Ö-U-Ü harfi
Ömür, Unsur, ufuk, ukde, ümmet, usûl…
U harfi yine tıkandığımız harflerden oldu.
V harfi
Vakit, vaiz, vaha, vefa, vadi, varis, veda, verem…
Y harfi
Yetim, yeis, yemin, Yahudi, yani…
Z harfi
Zafer, zamir, zaviye, zirve, ziyaret, zümrüt, zan, zulüm, zekâ, ziraat, zümrüt, zürafaa…
Şunu belirtmek gerekir ki bir dilin ne kadar çok kelimeye sahip olduğu o dilin gücünü göstermez.
Macar dilindeki kelime hazinesi ile ölçüşebilecek çok az dil vardır. Eğer maksat yalnızca anlaşmak ise Kalahari Çölündeki ilkel kabileler yüz-yüz elli kelime ile gayet güzel anlaşabilmektedir.
Bir dil Itriler, Şeyh Galipler, Tanpınarlar, Yahya Kemaller çıkartabiliyorsa güçlüdür. Bunun için bir medeniyet diline ihtiyaç duyarsınız.
Türkçe bu anlamda Arapça, Farsça ve Latince başta olmak üzere güçlü dillerden beslenmektedir.
Bunu yaparken de varlığını korur ve dokunduğu dili değiştirerek güçlendirir.
Tanpınar'ın veciz ifadesiyle "Devam ederek değişmek, değişerek devam etmek" bu dilin temel düsturudur.
Kişi Türkçeye gönlünü açtıkça bu dil, kişinin ayağına cenneti sermektedir.
Geçtiğimiz hafta bir yazı hazırladık "Dilimizden yalnızca Farsça kelimeleri çıkarsak ne olurdu?" bu yazı hayli ilgi gördü.
Çokça mail ve telefon aldım. Bazıları kelimelerin ihtilafına dairdi.
Seçtiğimiz kelimelerde hatalar vardı ise onları düzeltmeye çalıştık.
Esasen amacımız Türkçenin yaşayan bir medeniyet dili olduğunu göstermekti.
Bu dosyanın benzerlerini Türkçenin beslendiği Arapça, Latince ve Ermenice gibi diğer ana unsur dillerde de göstereceğiz.
Kimsenin Türkçeyi tahakkümü altına almaya ve kısırlaştırmaya hakkı yok. Bir kelime gündelik hayatımıza girmiş ve kullanılıyorsa, o kelime artık bizimdir.
Arapça, belki de Türkçenin bel kemiği olan lisanlardan. Son dönemlerdeki gergin ortam nedeniyle Arapça kelimelere dahi tahammülün kalmamış olması son derece üzüntü verici bir durum.
Oysaki her lisan Allah'ın ayetlerindendir. Türkçenin kapsayıcılığı aslında onu meydana getiren insanların hoşgörü ve medeniyetinin gücünü gösteriyor.
Bu kelimeleri göstermekteki kasıt, Türkçenin gücünü gösteriyor.
Mevcut sosyolojik durum ve siyasi bagajlarına göre ideolojik sapmalar yapan kimsenin Türkçeyi Orta Asya bozkırlarının ölü kelimelerine mahkûm etme hakkı yoktur.
(Ömer Seyfettin merhumun belki de
en sevdiğim cümlelerinden birisidir.)
Elbette şunu belirtelim kelimeler tamamen bendeniz müellifin tercihine göre seçilmiştir, yerim sınırlı olduğu için sadece "ya bu da mı Arapça imiş" diyeceğimiz kelimeleri seçmeye özen gösterdim.
Alfabetik gitmeye gayret edeceğim.
A harfi
Akıbet, aşiret, azamet, asker, asıl, asker, âşık, ayar, adalet, ahlak, acil, aile, akrep, ameliyat, ayıp, aziz…
B harfi
Balgam, basit, bedel, beyit, bakkal, belediye, berrak, beyaz, buhran, belde…
A ve B kelimelerindeki harflerden kelime seçerken yukarıda da dediğim gibi ölçüyü gündelik hayat olarak aldık.
İlmi ve edebi kelimelere girdiğimizde iş giderek değişmektedir. Böyle bir teşebbüs hem haddim olamaz hem de benim cürmümü hayli aşar.
C harfi
Cahil, cumhur(iyet), cennet, cehennem, cereyan, cilve, cinayet, coğrafya, cami, cellat, cemiyet, cenaze, cümle, cazip…
D harfi
Dakika, dal, dava, ders, devir, diyet, devlet, din, dolap, defter, devam, dua, diyar, düstur…
E harfi
Ecel, eser, emanet, ecza, edebiyat, esir, esaret, ezan, ezeli, ebeveyn, ecdat, emir, enfes, evveli evrak…
F harfi
Farz, fetret, fetva, fıstık, fitil, firavun, facia, fayda, fecir, fakir, facia, fikir, fatih…
G harfi
Gafil, gam, gurbet, garaz, gurur, garabet, gaye, gıpta…
H harfi
Haber, hadis, hacet, hak, hakaret, hakem, hareket, harp, haset, hata, hazine, hedef, heykel, hikâye, hizmet, hukuk, hüzün…
I harfi
Ispanak, ısrar, ırk, ıslah…
Doğrusu "I" harfi zorlandığım bir harf oldu. Edebiyat sahasında çokça kelime olsa da gündelik hayatta bulmakta zorlandım.
İ Harfi
İbadet, ibret, iddia, ifade, iftira, ihtimal, ihya, ilim, imkân, inat, inkar, intihar, ishal, istiklal, ittifak, itiraf…
"İ" harfi bu anlamda en bereketli harflerden diyebiliriz. İ harfi ile başlayan Arapça kelimeler yerine Türkçe kelime bulmak daha zor neredeyse.
K harfi
Kabile, kebap, kabiliyet, kabul, kader, kafes, kafile, kâfir, kalp, kâinat, karar, kanun, kasıt, katil, kıymet, kısmet, kibir, kibrit, kitap…
L harfi
Lazım, levha, lezzet, lanet, lehçe, limon, lokma, lisan, lüzum, leyla…
M harfi
Maalesef, maden, mağara, mahalle, mağlup, mahkûm, makale, masraf, mecbur, meclis, medeni, mekân, merhaba, merkez, mesela…
N harfi
Nadir, nakit, nasihat, nefis, niyet, nikâh, nokta, nar, nefes, nöbet, nur, nabız, nasip…
P harfi
Pantolon, pijama
"P" harfi yine tıkandığımız kelimelerden birisi oldu.
R harfi
Rab, rağbet, rahat, rahmet, rakam, resim, ruh, rüşvet, ribat, Rum, rivayet…
S harfi
Saat, sabah, sabır, sabun, saniye, satır, sadaka, saffet, saltanat, sadık, sakin, sebep, secde, selam, seyahat, sınıf, sır…
Ş harfi
Şair, şükran, şark, şart, şekil, şeref, şeytan, şifa, şüphe, şurup, şehvet, şurup, şahit, şeyh…
T harfi
Taarruz, taassup, tabi, takip, tabut, takvim, tapu, tebessüm, tebeşir, tesadüf, terbiye, teslim…
O-Ö-U-Ü harfi
Ömür, Unsur, ufuk, ukde, ümmet, usûl…
U harfi yine tıkandığımız harflerden oldu.
V harfi
Vakit, vaiz, vaha, vefa, vadi, varis, veda, verem…
Y harfi
Yetim, yeis, yemin, Yahudi, yani…
Z harfi
Zafer, zamir, zaviye, zirve, ziyaret, zümrüt, zan, zulüm, zekâ, ziraat, zümrüt, zürafaa…
Şunu belirtmek gerekir ki bir dilin ne kadar çok kelimeye sahip olduğu o dilin gücünü göstermez.
Macar dilindeki kelime hazinesi ile ölçüşebilecek çok az dil vardır. Eğer maksat yalnızca anlaşmak ise Kalahari Çölündeki ilkel kabileler yüz-yüz elli kelime ile gayet güzel anlaşabilmektedir.
Bir dil Itriler, Şeyh Galipler, Tanpınarlar, Yahya Kemaller çıkartabiliyorsa güçlüdür. Bunun için bir medeniyet diline ihtiyaç duyarsınız.
Türkçe bu anlamda Arapça, Farsça ve Latince başta olmak üzere güçlü dillerden beslenmektedir.
Bunu yaparken de varlığını korur ve dokunduğu dili değiştirerek güçlendirir.
Tanpınar'ın veciz ifadesiyle "Devam ederek değişmek, değişerek devam etmek" bu dilin temel düsturudur.
Kişi Türkçeye gönlünü açtıkça bu dil, kişinin ayağına cenneti sermektedir.
Mehmed Mazlum Çelik
Independent Türkçe
Sayfa başına git
